Estonya, Avrupa Birliği’ne katılışının 10. yıldönümü olan 2014 yılında dünyanın ilk e-oturum sistemini kurdu. Bu sistem, dünyanın dört bir yanında yaşayan insanların Avrupa’da şirket kurmasını sağladı. Finansal tabloların ve şirket kayıt belgelerinin internete yüklenmesiyle “bulutta vatandaş” hakkı sağlayan program büyük ilgiye karşılandı. Hâlihazırda 155 ülkeden 55 bin e-vatandaşı bulunan 1 milyon 300 bin nüfuslu Estonya, %4,9’lık GSYİH büyüme oranıyla Avrupa’nın yeni gözdesi haline geldi. 2014’ten beri Avrupa ekosistemine 6 bin yeni teknoloji şirketi sokan Estonya’da 1 dolar sermayeyle başlayıp 1 milyon dolarlık büyüklüğe ulaşan 4 unicorn (Skype, Taxify, Playtech ve Transferwise) şirket bulunuyor.
İlk akla gelen soruya cevaben; hayır, e-oturum sahiplerine vatandaşlık, vergi muafiyeti, oturma izni ve AB’de hareket özgürlüğü sağlamıyor. Yani Estonya emperyalist isimli Atlantik Adaları gibi bir off-shore cenneti değil. Öte yandan Estonya, e-oturum şirketlerine işleri büyütmek için gerekli her türlü imkanı sağlıyor. Avrupa’daki en düşük iş yapma vergisine sahip olan Estonya, teknoloji araştırmaları alanındaki liberal regülasyonlarıyla da (3. seviye şoförsüz araçların kullanımı ülke çapında serbest) diğer Avrupa Birliği üyelerinden ayrılıyor. 2018 Ağustos kayıtlarına göre e-oturum sisteminden yararlanan 180 Türkiye çıkışlı şirket bulunuyor. Bu şirketlere bağlı olarak da 1.100 Türk’ün ‘bulut vatandaş’ olduğu belirtiliyor.
E-oturum projesi, özünde Estonya’nın Teknolojiden Sorumlu Bakanı Taavi Kotka’nın 2013 yılında üzerine aldığı Estonya’nın nüfusunu büyütme hedefi kapsamında hayata geçirilmiş. Toplam 10 dakika süren ve 100 Euro ücreti olan başvurunun tek analog tarafı ise sonuç kağıdının gidip Estonya Konsolosluğu’ndan bizzat alınması gerekliliği. Şu anda dünyada 38 Estonya konsolosluğunun bu kağıdı verme hakkı var. Başvuruların çoğu Rusya, Finlandiya, İtalya ve Ukrayna’dan gelmiş. Brexit’ten sonra İngiltere’den gelen başvuruların patladığı da bir gerçek. Başvuranların cinsiyet dağılımıysa oldukça dramatik: %88’inin erkek olduğu söyleniyor. Şu anda Estonya’nın doğum oranı, e-oturuma başvuru oranının altına kalıyor. Yani teknolojik altyapı, Estonya’ya sevgiden daha çok vatandaş kazandırıyor.
Estonya bu sistemi yürürlüğe koymadan önce, “bir-kere” prensibine dayalı devlet kaydı programını başlatmış. Bu program sayesinde vatandaşlar herhangi kişisel bilgilerini yalnızca bir kere sisteme giriyorlar. Yani bir Estonyalı’nın dişçiye gittiğinde form doldurmasına gerek kalmıyor çünkü sistemden bütün tıbbi geçmişi görülebiliyor. Ya da okul kaydı yaptırmak için bizzat okula gitmektense bütün bilgilerini içeren “vatandaş profili” üzerinden okullara başvuru yapabiliyorlar. Estonyalılar için vergi ödemek ise IBAN’la para göndermek kadar kısa süren bir işlem. Devlet işlemlerindeki dijitalleşme, Estonya bütçesinin %2’sinin hazinenin cebinde kalmasını sağlıyor. Şu anda Stanford Üniversitesi’nde fellowship çalışmalarını sürdüren Estonya’nın eski devlet başkanı Toomas Ilves, Silikon Vadisi’nde yaşadığını kanıtlamak için üstünde ismi yazılı olan bir elektrik faturası ibrazı gerekmesinin “delice” olduğunu söylüyor.
Estonya topraklarının %52’si insansız ormanlardan oluşuyor. Şehirde yaşayan insanlarınınsa bir araya gelmekten zevk aldıkları pek söylenemez. Estonyalıların çoğu evliliğe uzak, bireysel ve neo-gotik bir yaşam sürdürüyor. Devletleriyse insanlarını tanıyor ve onların hayat tarzlarına, kabiliyetlerine ve en önemlisi eksiklerine uygun bir şekilde gelişim sağlayabilecek teknolojik olanaklar yaratıyor.
Peki Estonya devleti gibi düşünürsek, toplumunun büyük bir kısmının değişime alışkın, dinamik, pratik zekalı ve müstehcen ruhlu insanlar olan Türkiye için hangi teknolojiler, nasıl fırsatlar anlamına geliyor?