“Bizi insan yapan zekamızdır ve yapay zekâ bu kalitenin bir uzantısıdır.” Y. LeCun
COVID-19 salgını, küresel çapta sağlık sektörü üzerinde büyük baskı yaratmaktadır. Yerleşik bir tedavi uygulamada zorluklar, vakalarda ki üstel artış, sınırlı kaynaklar ve sağlık personelinin virüsle doğrudan teması, sağlık sektörü ve devletleri zorlamaktadır. Sağlık çalışanları daha hızlı teşhis, hızlı müdahale, insan kaynaklarının etkin kullanımı ve sağlık personelinin güvenliğinin sağlanması konularında yorulmadan çalışmaktadır ancak yeni teknolojilerinin gereksinimi her geçen gün artarak devam etmektedir.
Bu çerçevede, Yapay Zekâ (AI) birçok konu başlığında olduğu gibi COVID-19 pandemisi ile mücadelede etkili bir teknoloji olarak uygulamalarda ön plana çıkmaktadır. Tıbbi AI kullanımı veya sağlık hizmetlerinde AI kullanımı yeni bir kavram değildir ve uzun süredir sektörün beklentilerini en iyi şekilde karşılamaktadır. Mevcut eğilim, sektörün operasyonları artırmak için en son teknolojiyi hızlı bir şekilde adapte etme yeteneğini de yansıtmaktadır.
Corona virüsünün genişleyen ayak izi ile tüm dünyayı etkilediği bu günlerde Çin’de yürütülen süreçleri değerlendirerek, Asya Pasifik bölgesindeki diğer birçok ülke tarafından uygulamaya alınan yapay zekâ çözümleri ve uygulama alanlarına bakalım.
Teşhis
Hastalığın başlangıcında, Bilgisayarlı Tomogrofi (BT) yardımı ile akciğer taraması, COVID-19 izlerini belirleyici ve etkin bir çözüm olarak tanımlandı. Genel anlamda, doktorların hastanın akciğerleri üzerinde gölge gibi özelliklerden çıkarımlar yapabildikleri bu süreç başvuran kişi sayısının artması ile uygulamada zorluklar ortaya çıkardı. Tek bir hastada yaklaşık 300 BT görüntüsü bulunması bu BT’leri deneyimli bir doktorun çıplak gözle analiz ettiği düşünüldüğünde oldukça fazla zaman kaybına yol açacağı anlaşılmaktadır. COVID-19 hastaları için, radyologların daha önceki taramaları kontrol etmeleri ve tanı üzerinde daha fazla inceleme yapmaları da tanının kesinliği açısından gerekmektedir. Hastalığın hızla yayılması ve şüpheli vakaların eklenmesi ile doğruluktan ödün vermeden teşhis sürecini hızlandırmak için akut bir ihtiyaç ortaya çıkmakta ve bu sürecin hızlandırılması gerekmektedir. BT görüntülerini %90’ın üzerinde bir doğruluk oranıyla 20 saniye içinde analiz edebilen AI tabanlı sistemlerin şu anda kullanılıyor olması, bu süreçte AI kullanımının ne derece önemli olduğunu göstermektedir.
Çin hükümeti sürecin kontrol edilmesinde baştan beri sağlık hizmetleri için yapay zekâ araçlarının geliştirilmesini teşvik etmektedir. Bu nedenle AI konusunda zaten çok aktif bir ülke olan Çin, ülkede ki teknoloji devleri ve sağlık şirketlerinin AI sistemleri geliştirme çabaları, şüpheli COVID-19 vakalarının BT taramalarının işlenmesini hızlandırmaya odaklanmıştır. Birçok AI firması Çin Bilimler Akademisi ile birlikte AI tabanlı bir COVID-19 tanı platformu geliştirdiğini açıklamışlardır [https://www.bioworld.com/articles/433530-china-uses-ai-in-medical-imaging-to-speed-up-covid-19-diagnosis]. Böylece AI sistemi ile hastanın BT taramalarını üç saniye içinde okunabilir ve analiz edebilir hale getirilerek lezyon saptamada % 90’lık bir doğruluk oranına ulaşıldığı bildirilmiştir. Bahsedilen AI-entegre sistemler, başta salgının merkez üssü Wuhan’daki hastaneler de dahil olmak üzere Çin’deki yaklaşık 20 hastaneye konuşlandırılmıştır. Ayrıca ülkenin en önemli şirketlerinden biri olan Alibaba, DAMO Academy [https://damo.alibaba.com] ve Alibaba Cloud [https://www.alibabacloud.com/solutions/ct-image-analytics] tarafından geliştirilen sistemin CT görüntülerini % 96 doğruluk oranıyla 20 saniye içinde analiz ettiğini açıklaması ile bu konuda önemli geliştirmeler yapıldığı anlaşılmaktadır. Tabi ki burada belirtilmesi gereken bir husus, bir taramada akciğerde bir lezyon ve/veya zatürre tespit edilmesi kişinin Covid-19 hastalığına sahip olduğunu doğrulamamasına rağmen, sağlık personelinin hastaları daha hızlı teşhis, izolasyon ve tedavi süreçlerinde önemli katkılarda bulunacağını belirtmek yanlış olmayacaktır.
Çin’den yayıldığı kabul edilen pandemi süreci, başta bölgedeki ülkeler olmak üzere tüm dünyada yapay zekâ ile teşhis uygulamalarını fark etmeye ve bu konuda yatırım yapmaya yöneltmiştir. Birçok ülkede süreç ile ilgili bakanlık ve kuruluşlar, pandemi ile etkili bir şekilde başa çıkmak adına hızlı ve doğru teşhis için teknolojiyi yönlendiren şirketler ile ortak çalışmalara başlamıştır. Hastaların akciğer BT taramaları kullanarak virüsü tespit etme doğruluğu ve tespit zamanı oldukça önemli bir başlık olarak görülmektedir.
Risk profili oluşturma
Salgının ilk günlerinde, Çin dışında vakalar ortaya çıktığında, bazı devletler sahip oldukları veriler çerçevesinde hizmetlerini, AI tabanlı kapsamlı bir risk profili oluşturma sistemine uygun hale getirdiler. Çin ve diğer ülke vatandaşlarının giriş-çıkış hareketliliğini, coğrafi konum ve anomali takibi içeren sistemler ile incelemeye aldılar. Ayrıca ülkede teşhis konulan hastaların taşıdıkları cep telefonları üzerinden, ziyaret ettikleri lokasyonlar etiketlenerek yapay zeka modellemeleri ile akıllı karantina bölgesi oluşturma ve sorun odaklı bir risk profili tespit süreci uygulamaya aldılar.
İstatiksel veriler
Coronavirus vakalarındaki en keskin artışlardan birine tanık olmasına rağmen, Güney Kore ekonomisini kapatmadan COVID-19’la mücadele kapsamında büyük ölçüde başarılı olmuştur. Ülkenin önceki SARS ve MERS salgınlarından edindiği deneyimler doğru şekilde yapılandırılmış ve AI gibi teknolojileri de verimli bir şekilde kullanılmıştır. Güney Kore’nin stratejisinin önemli bir kısmı yaygın testlerdi. Sadece üç haftadan kısa bir sürede test kitleri ile gelen yaşambilim (Lifescience) şirketlerine göre, bu kitlerin AI olmadan geliştirilmesi mümkün olmayacaktı [https://edition.cnn.com/2020/03/12/asia/coronavirus-south-korea-testing-intl-hnk/index.html].
İlaç tedavisini optimize etme
COVID-19 krizinin başlangıcından itibaren dünyadaki araştırmacıların hastalığa karşı en etkili tedavileri bulmak için çalıştıklarını okuyoruz. Bununla birlikte, doğru molekülü keşfetmenin mücadele kapsamında yapılan işin sadece yarısı olduğunu uzmanlar belirtmekteler. Tehlikeli yeni bir bakteriyel ve viral enfeksiyonun tedavisi birkaç farklı ilacın bir kombinasyonunu içerecek şekilde ilerleneceği anlaşılmakta, sürecin zahmetli, zaman alıcı, maliyetli ve çok fazla deneme yanılma ile gelişeceği öngörülmektedir. Bu tür sorunları ele almak ve mevcut küresel salgının etkili bir şekilde ele alınmasına yardımcı olmak için Singapur’da bulunan bir sağlık enstitüsü Yapay Zekâ ile Bulaşıcı Hastalık Kombinasyon Terapisinin Belirlenmesi “IDentif.AI [https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/adtp.202000034]” olarak adlandırılan öncü bir AI platformu geliştirmiştir. Bu platform kombinasyon tedavilerinde verimliliği arttırma amacı ile kurulmuştur.
Sağlık personeli için yardımcı çözümler
Giderek artan sayıda vaka, hastanelerdeki Covid ile mücadele eden sağlık personeli üzerinde büyük baskı yaratmaktadır. Bu durumda, personelin operasyonel süreçleri hızlandırmak adına hastaneyle ilgili tüm bilgilerin mobil cihazlar üzerinden ulaşılabilir ve uygulanabilir olması önemlidir. Yine Singapur’da, Ulusal Üniversite Sağlık Sistemi (NUHS) ve Bot MD, NUHS-Bot MD A.I. [https://www.businesstimes.com.sg/government-economy/nuhs-startup-bot-md-launch-app-for-quick-access-to-covid-19-info] covidle mücadele eden sağlık personeli için klinik asistan uygulaması, COVID-19 kılavuzları ve operasyonel yönergeleri de dahil olmak üzere, hastaneye özgü bilgilere hızlı erişim sağlanması için servisler çıkartılmıştır. NUHS-Bot MD A.I. asistan, hastane personelinin; protokoller, direktifler, ilaç dozaj bilgileri, ilaç formülleri ve nöbetçi kadrolar hakkındaki sorularını cevaplayan bir sohbet botu (yapay zeka teknolojisini kullanarak insanlarla iletişim kuran, onlarla sohbet eden veya onları çeşitli şekillerde yönlendiren bilgisayar programlarıdır) olarak tasarlanmıştır.
Hastanelerin bu süreçte tıbbi kıyafetlerde (maske, önlük, eldiven vb.), hastalarda ve ziyaretçilerinde Coronavirüs’ten korunma tedbirlerini sağlamaları gerekmektedir. Tayvan’daki bir hastane, insanları güvende tutmak için IoT ve Cloud ile birlikte yapay zekâ çözümleri kullanmaya başlamıştır. Salgının ilk günlerinden itibaren Taipei’deki Yonghe Cardinal Tien Hastanesi, lobisine giren kişileri yüz maskelerini kontrol eden ve vücut ısısı değerlerini ölçerek otomatik olarak tarayan bir ‘2’si 1 arada’ algılama cihazını kullanıma almıştır. Microsoft Tayvan ile iş birliği çerçevesinde maske ve kızılötesi (IR) sıcaklık algılama cihazı kullanan hastane, yapay zekâ teknolojisi ile insanların maske kullanımını veya anormal vücut sıcaklıklarını etkili ve hızlı bir şekilde tespit edebilmektedir [https://futureiot.tech/taiwan-hospital-taps-ai-iot-and-cloud-to-keep-away-covid-19/]. Bu durum sadece salgın önleme verimliliğini arttırmakla kalmayarak, aynı zamanda Covid19 pandemisi ile mücadele eden personelin iş yükünü de azalmaktadır, böylece sınırlı insan kaynakları daha etkili şekilde kullanılmaktadır.
Marie Curie ile bitirelim yazımızı “Hayatta korkulacak hiçbir şey yoktur, sadece anlaşılacak şeyler vardır. Şimdi, anlamak zamanıdır. Böylece daha az sayıda şeyden korkabiliriz”.