Geçtiğimiz hafta açıklanan Orta Vadeli Program’da dijital para vurgusu net bir şekilde yapılırken Dijital TL çalışmalarının birinci faz ve geniş katılımlı ileri aşama testlerle devam edeceğini öğrendik.
Pandemi dünya genelinde etkisini farklı varyantlarla sürdürmeye devam ederken yaşantılarımız tüm hızıyla dijitalleşmeye ve dönüşmeye devam ediyor. 2008 sonrasında tanıştığımız blockchain tabanlı kripto varlıklar her geçen gün çeşitliliğini artırıyor ve kapsama alanını geliştiriyor.
Merkeziyetsiz yapısı itibariyle merkezî otoritelere karşı değer transferi ve değer saklama aracı olarak bireylere güç veren blockchain teknolojileri devletler tarafından başlangıçta parasal egemenliklerine, finansal yapılarına ve hukuki düzenlemelerine bir tehdit olarak algılansa da bugün birçok devlet blockchain ekosistemine entegre olmaya çalışıyor. Merkez Bankası Dijital Paraları (Central Bank Digital Currencies – CBDC) da bu entegrasyon çabaları arasında en önemli başlıklardan birini oluşturuyor.
CBDC oldukça yeni bir konsept. Son birkaç yıldır fikir olarak benzer projeler farklı kurum ve kuruluşlar tarafından gündeme getirilirken bu konuda önemli adımlar atıldı. Devletlerin itibari para birimlerini blockchain tabanlı dijital varlıklara dönüştürme sürecini hızlandıran önemli gelişmeleri şöyle listeleyebiliriz:
- Merkeziyetsiz kripto paralardaki gelişmeler
- Sabit akçelerin (stablecoin) artan piyasa değeri
- Merkeziyetsiz finans (DeFi)
- Parçalanamaz dijital varlıklar (NFT)
- Covid-19 pandemi sürecinin ekonomik ve sosyal etkileri
Böylesi bir değişim ortamında merkez bankalarının parasal sistemde egemenlik haklarını korumak üzere tasarladıkları dijital paralarla ilgili her gün yeni gelişmelere şahit oluyoruz. Gelen haberler her ülkenin konuyu farklı bir şekilde ele aldığını ve konuyu uluslararası bir iş birliğinden ziyade yeni bir üstünlük yarışı olarak gördüklerini hissettiriyor. Öte yandan finans otoriteleri, dijital merkez bankası paralarının gelişiminde küresel çapta iş birliğinin önemini vurguluyor.
Her ne kadar ABD Merkez Bankası (FED), dijital dolar projesi kapsamında Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS), Birleşik Krallık ve Avrupa merkez bankaları ile birlikte çalıştığını açıklasa da gelen haberler ve yukarıdaki haritadan görüleceği üzere bu konuda bir eş güdüm ve iş birliği olduğunu söylemek gerçekten zor.
Bugünün kâğıt ve madenî paralara dair uluslararası standartların ve uygulamaların gelişmesi için yüz yıllarca süren bir döneme ihtiyaç duyulmuştu. Geleceğin dijital paralarının nasıl bir küresel standarda sahip olacağına dair belirsizlikler pek çok soruyu cevapsız bırakıyor. Uluslararası değişim (takas ve mahsuplaşma), teknoloji seçimi, siber güvenlik önlemleri gibi birçok konu henüz netlik kazanmadı.
Türkiye’de dijital para çalışmaları
Ülkemizde resmî olarak (2019–2023) 11. Kalkınma Planı 249.5. maddede “Blockchain tabanlı dijital merkez bankası parası uygulamaya konulacaktır,” ibaresine yer verilmiş, TÜBİTAK’ın bu hedefi gerçekleştirmeye yönelik Ar-Ge çalışmalarına başladığı kamuoyuna yansımıştı.
Geçtiğimiz hafta açıklanan Orta Vadeli Program’da dijital para vurgusunun net bir şekilde yapıldığını gördük. Plandaki ifadelerden kavramsal araştırma adımını tamamlayan Dijital TL çalışmalarının birinci faz ve geniş katılımlı ileri aşama testlerle devam edeceğini öğrendik.
“Dijital paranın teknolojik, ekonomik ve hukuki yapılan çalışmalarının sonuçları da değerlendirilerek Dijital Lira Araştırma Geliştirme Projesi birinci faz pilot bulguları doğrultusunda daha yaygın ve geniş katılımlı ileri aşama pilot testlere devam edilecektir.”
Şu anda cevabını bilmediğimiz sorulardan daha çok, sormayı dahi düşünemediğimiz sorular olduğunu söylemek hatalı olmaz. Şimdilik bu konuda kazananların ilk önce hareket eden ülkeler değil mahremiyet ve geleceğe uyum (future-proof) tasarımını iyi yapan ülkeler olacağını söyleyebiliriz. Bu aşamada ilerlemenin en sağlam yolu test ve pilot çalışmalarının başlaması ve geniş kitlelere ulaştırılması ile mümkün olabilir. Görünen o ki, 2022 yılı boyunca merkez bankaları dijital paraları üzerinde daha çok konuşacağız.
Editörün notu: Bu yazı yazıldıktan sonra TCMB, Dijital TL için iş birliği platformunun oluşturulması amacıyla ASELSAN, HAVELSAN ve TÜBİTAK-BİLGEM’le ikili mutabakat zabıtlarının imzalandığını açıkladı. Dijital TL’nin tedavüle alınması konusunda nihai karar verilmediğini belirten TCMB, çalışmanın bir “Ar-Ge projesi” olduğunu vurguladı.
