Boeing eskiden Amerika’nın gurur kaynağıydı: Dünyada sivil havacılığı yaratan, İkinci Dünya Savaşı’nı ABD’ye kazandıran şirket. Boeing, Amerikan mühendisliğinin zirve noktasıydı.
Eğer Ankara-İstanbul arasında sık uçuyorsanız, birkaç aydır uçuş sayısının azaldığını (ve ücretlerin arttığını) fark etmişsinizdir. Bunun nedeni İstanbul’daki yeni havaalanı değil. THY filosundaki Boeing 737 Max uçakları, dünyadaki diğer tüm 737 Max’lar gibi artık uçamıyor. Ne zaman uçabilecekleri de belli değil.
737 Max hikâyesi, Boeing’in Avrupalı rakibi Airbus’un 2011’de daha az yakıt kullanan bir uçak modeli geliştirmesiyle başladı. Boeing geri kalmak istemiyordu, yeni model geliştirecekti, o modele göre pilot eğitimleri yapacak zamanı da yoktu. Şirket, eski 737 modeline daha büyük motor takarak yakıt tasarrufu sağlamayı tercih etti.
Ama küçük bir detay vardı: 737’ler Airbus’un muadil uçağına göre biraz yere yakın. Böyle olunca daha büyük motor uçağın altına sığmadığı için hafifçe kanatların üzerine taştı. Uçak dengesi bozulduğu için, kalkışlarda burnu bazen yukarı çekmeye başladı. Boeing’in önünde iki seçenek vardı: Havayollarına burnu indirebilmeleri için pilotlara yeniden eğitim verdirmek veya bir yazılım ile uçağın burnunu otomatik olarak düzeltmek.
Müşterisi havayollarına maliyet çıkarmak istemeyen Boeing, bir yapay zekâ yazılımı hazırladı. Yapay zekâ, burun havaya kalkarsa bunu anlıyor ve düzeltiyordu. Boeing, Amerikan regülatörlerini, pilotlara bu yazılımla ilgili simülasyon eğitimi verilmesine gerek olmadığına ikna etti. Pilotlar iki saatlik ekstra “iPad” eğitimi ile yollarına devam ettiler.
29 Ekim 2018 günü Endonezya’nın başkenti Jakarta’dan havalanan bir 737 Max’ın burnundaki sensör bozulunca, yapay zekâ, uçak aslında düz gittiği halde burnunun yukarı kalktığını sandı. Yapay zeka uçağı düzeltmek için aşağı çeviriyordu. Pilotlar ne yapacaklarını bilemediler. Yarım saat sonra uçak denize gömüldü. Benzer bir kaza birkaç ay sonra da Etiyopya’da olunca 737 Max’ların uçuşu durduruldu. Google Maps çıkınca yolları unutan taksiciler gibi, pilotlar da yapay zeka çıkınca uçağı idare edemez hale gelmişlerdi.
1997 yılında Amerikan rekabet otoriteleri “Ulusal şampiyonlar iyidir, Avrupalılarla daha iyi rekabet ederiz” diyerek Boeing’in, rakibi McDonnell Douglas ile birleşmesine izin vermişlerdi. O zamanki CEO Harry Stonecipher, “Boeing’i artık ‘mühendislik merkezi’ değil bir ‘iş’ gibi yönetiyorum” demişti. Boeing’in bugünkü yönetim kurulunda başka şirketlerden 7 CEO, 2 finansçı, 3 emekli büyükelçi, 2 emekli paşa var. Mühendis ya da pilot yok. 737 Max hikâyesi, şirketlerin daha iyi ürün yapmak yerine politik etki ve ilişkilere ve kısa vadeli finansal hedeflere odaklanmasının sonuçlarının sadece bir örneği. Albert Einstein’in yetmiş yıl önce söylediği gibi “Yapay zekâ doğal geri zekâlılıkla baş edemez.”