Ağ etkisinde bu hafta bahsetmek istediğim konu: veri. Facebook’un defter değeri 100 milyar dolar civarında. Fakat piyasa değeri 550 milyar doların üzerinde. Aradaki fark bizim bedavaya verdiğimiz verilerimizden kaynaklanıyor.
İlk başta verinin ekonomik konumunu tarif edelim. Veri kıt kaynaklardan farklı bir konumda. Onların aksine arzı arttıkça değeri de artıyor. Aynı zamanda diğerlerinin aksine aynı anda birden fazla kişi tarafından kullanılabiliyor. Üstelik aynı veri seti için, çalışma alanına göre farklı kişi veya kurumlar tarafından farklı ekonomik değerler biçilebilir – bu da diğer kıt kaynaklara göre bir fark diyebiliriz.
Kişisel ve kişisel olmayan veriler
Bahsettiğimiz gibi, veri miktarı arttıkça değeri de artacağı için, kişisel verilerimizin (yaş, isim-soyad, doğduğumuz şehir) bir değeri var fakat tek başlarına görece daha az kullanışlılar. Farklı verilerle birleştiğinde değerleri artıyor. Örneğin, Cem’in kişisel verilerinin değeri 10 lira ise, arkadaş çevrem, ilgi alanlarım ve günlük alışkanlıklarımla birleşmesi ile bu 200 lira oluyor. Facebook’un bu verileri işleyip, diğer tüm kullanıcıların hareketlerinden yapay zeka kullanarak yaptığı çıkarımlar ile beni adreslenebilir bir profil haline getirmesi belki benim verilerimin değerini 2000 yapıyor. Rakamlara takılmayalım, rastgele veriyorum.
Bir yandan da kişisel olmayan veriler var. Bunlar şirket verilerinden buzdolabının üreteceği veriye kadar birçok çeşitte olabilir. Özellikle IoT ile birlikte bu verilerin miktarının katlanarak artmasını ve değerinin de bu sebeple yükselmesini bekleyebiliriz. Bunlar giderek oran olarak kişisel verilere göre çok daha büyük bir alan kapsıyor.
Avrupa Birliğinin ABD ve Çin’in büyük teknoloji şirketleriyle başa çıkamaması onları özellikle kişisel olmayan veriler konusunda farklı bir girişime itmiş durumda diye düşünüyorum. Görülen o ki, veriyi hepimizin ücretsiz paylaştığı “hava, güneş ışığı” gibi bir konuma getirerek demokratize etmeye çalışıyorlar. Bunu da açık veri girişimleri ile yapıyorlar. Büyük teknoloji firmaları ise bu trende pek karşı çıkmıyor gibi gözüküyor. Bunun sebebi de rekabet avantajlarına güvenmeleri olabilir. Bu açık veri havuzlarından yükselen bir şirket olduğu zaman bunları satın alabilirler veya kopyalayabilirler. Bu da onları daha güçlü yapar. Bir yandan da merkeziyetsiz bir dünya kurma akımının giderek yayıldığını düşünürsek, akıntıya karşı gitmek akıllıca olmayabilir.
Blockchain’in rolü
Kişisel + kişisel olmayan (tüm veriler) içinde görece küçük bir yer kaplayacak kişisel verileri ise blockchain teknolojisiyle olabildiğince anonim halde tutup insan hakları çerçevesinde kullanmak bir trend olarak karşımıza çıkabilir. Hem veriler güvenli ve mahremiyeti korunmuş kalabilir hem de inovasyon ve veri ekonomi devam eder. Bu ekonomiden belki veri sahipleri de pay alır.
Veriye en çok sahip olan sosyal medyalar ve arama motorları baskı artarsa iş planlarını bu şekilde revize eder mi? Bu sayede gözetim kapitalizmi evrilir mi? Bunları kestirmek zor fakat rüzgâr onları bu teknoloji ve davranış biçimini benimsemeye itiyor gibi.
Diğer şirketlerin veya kurumların ise bunu daha hızlı benimseyeceğini tahmin ediyorum. Özelikle “club good” denen, bazı özel şirketlerin veya devlet kurumlarının kendi aralarında sadece onlara açık, blockchain tabanlı veri havuzları oluşturması mümkün olabilir. Bunun birçok faydası olabilir.
Verinin değerinin artması, devletler ve şirketler arası rekabetler, kişisel gizlilik endişeleri ve merkeziyetsiz düşünce biçimi bizi yakın zamanda bambaşka bir dünyaya hazırlıyor. Öngörü yapmak çok zor ama izlemesi çok keyifli bir dönüşümün içinde olduğumuzu düşünüyorum.
Tartışmalarımız için zaman ayıran Yasin Beceni’ye fikirleri çok teşekkür ediyorum.