Bir arkadaşınızın babası sigara içiyorsa, siz arkadaşınızın babasını doğrudan tanımasanız bile sizin sigara içme ihtimaliniz arkadaşınız vasıtasıyla artıyor. Benzer mantıkla, üzgün bir arkadaşınızın olması, sizin bağımsız başka bir arkadaşınızın duygusal durumunu etkileyebiliyor. Bu ağ etkisi, Harvard Medical School’dan Nicholas Christakis’ın araştırmalarında da gözlemlendi.
Pandemi döneminde virüsün yayılımıyla ilgili çok fazla sayıda çalışma, grafik ve tahmin gördük ama ben bugün virüsten ziyade bunun insan davranışlarına ve ekonomiye etkilerini, “ağ etkisi” konsepti çerçevesinde incelemek istiyorum.
Öncelikle Şikago Üniversitesi’nde Ekonomi profesörü olarak görev alan Ufuk Akçiğit’in bir çalışmasından yola çıkarak COVID-19’un ülkemizde olası ekonomik etkilerinden bahsetmek istiyorum. Bunu da daha iyi anlatabilmek adına turizmden örnek vermek istiyorum. Hepimizin bildiği gibi ülkemiz için turizm önemli bir gelir kaynağı ve yaz ayları özellikle Antalya ve Muğla’nın zirve yaptığı dönemler. Fakat pandemi dolayısıyla herkes eve kapandı, toplu mekânlara gitmek istemiyorlar. Bu trendin ne kadar devam edeceği net değil. Fakat hava yollarının, eğlence mekânlarının, restoranların, otellerin ve bunun gibi birçok iş kolunun bundan önemli ölçüde etkilendiği açık.
Antalya’ya en çok Rus turist, Muğla’ya ise İngiliz turist geliyor. İkisi için de bu gruplar tüm turist havuzunda %35 civarında yer kaplıyor. Peki, Antalya’ya Rusya’dan turist gelmezse sadece Antalya mı fakirleşiyor? Hayır. Muğla’ya İngilizler gelmezse sadece Muğla mu bundan zarar görüyor? Hayır. İşte benim bu yazıda bahsetmek istediğim konu tam olarak bu. Prof. Akçiğit İngiltere kaynaklı turizmde yavaşlamanın, Muğla’da il bazlı toplam şirket satışlarına oranla %11’lik bir daralmaya yol açabileceğini söylüyor. Rusya bazlı bir turizm kapanması da Antalya ekonomisini %3 daraltabilir. Fakat bir de şirketlerin tatil ekonomisinden dolayı çevre illerle yaptığı ticaretler var. Ağ etkisi burada devreye giriyor ve aşağıdaki gibi öngörüler ortaya çıkıyor. Çevre illerin de daralma oranlarını görebiliyoruz.
Muğla’ya İngiliz turistler gelmezse:
Antalya’ya Rus turistler gelmezse:
Turizmden ihracata geçersek, bizim en çok ihracat yaptığımız 5 ülke sırasıyla Almanya, İngiltere, İtalya, ABD, İspanya. Bu ülkelerdeki vaka sayılarının yüksekliği ve talebin çok düşmesi bizi de haliyle çok etkiliyor. Peki, buralara yapılan ihracatın ağ etkileri olacak mı? Evet. İhracat yapılırken ara malın önemi burada kilit nokta. Ara mal talebine de yansıyacak ağ etkisiyle ekonomik daralma artabilir. İhracatın azalmasıyla direkt etki, ara mal sebebiyle ağ etkisi oluyor. Bunu da alttaki grafikten görebiliriz.
Evde kalınan veya görece daha az sokağa çıkılan bu günlerde tüketim alışkanlıklarında da değişiklik oluyor haliyle. Burada da ara mal alınan şehre ve oradaki malın da ara malı alınan şehre etiler olabiliyor. Tam olarak Ripple Effect dediğimiz konu. Bu da tüm illerde belli bir talep daralmasına sebebiyet verebilir. Bunun gösterimini de aşağıda inceleyebiliriz.
MIT’de akademisyenlik yapan Sinan Aral ise bir şehirdeki vatandaşların davranışlarının diğer şehirlere yansımalarını araştırmış. ABD’de yaptığı araştırmada ortaya çıkanlarda ağ etkisini yine görmemiz mümkün. Örneğin, Florida eyaletinde yaşayan bir kişinin sosyal mesafeyi ne kadar uyguladığıyla ilgili sosyal medya gönderileriyle, Zoom’da veya telefon görüşmelerinde anlattıkları ile New York’ta yaşayanlar bundan etkilenebiliyor. Bunun sebeplerinden biri Florida ve New York eyaletlerinde yaşayanların iletişiminin kuvvetli olması. Bunun da önceki örnekler gibi ikili ilişkilerle dalga dalga yayılması şaşırtıcı olmaz. Bunun benzerini Türkiye’de de yaşıyor olmamız muhtemel. Kısacası hepimiz birbirimize muhtacız ve birbirimizden sorumluyuz.
Son olarak şunu söylemek istiyorum. Ağ etkisi olumlu da olabiliyor olumsuz da. Sosyal medyada dezenformasyon olarak da görebiliyoruz, talebin daralması olarak da. Fakat aynı sosyal medya ağından yine benzer etkileri kullanarak Greta da hayatımıza girebiliyor, bir şehirde yaşanan inovasyon çevre illeri de olumlu etkiyebiliyor. Bu sebeple daha önceki yazılarımda bahsettiğim gibi, ağ bilimi konusunun ülkemizde çalışılması için ayrı bir birim gerekiyor. Doğru yaklaşımla büyük ağ etkilerini fırsata çevirebiliriz.
Kaynak: www.artnotlari.com, Akçiğit ve Akgündüz (2020), http://ide.mit.edu/news-blog/news/cost-uncoordinated-responses-covid-19#overlay-context=users/pklein