Geçen sene bu yaziyi yazdigimda ben dahil butun dunya “karantina”, “maske”, “sosyal mesafe” gibi kavramlara asina degildik. 2020’yi geride biraktigimiz bugunlerde ise hayatimizin merkezinde pandemi ve onun hayatimiza getirdikleri kisitlamalar var.
Bu “review” yazisinda uluslararasi kalkinmayla ilgili birkac guncelleme paylasmak istiyorum.
1) “Yoksullukta” Artis
Pandemi her kesimden insani etkiledi ama en cok da en kirilgan ve guvencesi en az olani etkiledi. Yillardir yavas da olsa istikrarli ilerleme gosteren yoksulluk sayisinda dusus ilk defa bu yil pandemi sebebiyle buyuk bir kirilim gosterdi. Dunya Bankasi son arastirmalarina gore pandeminin en az 88 milyon en fazla 115 milyon insani derin yoksulluga ittigi yonunde. Bu carpici artisin agirlikli cografik evi: Guney Asya ve Sahra alti Afrika.
Isin cikilmaz tarafi ise bu insanlarin cogunun kayit disi ekonomide calisiyor ve bundan sonra da kayit disi calisacak olmalarindan kaynaklanan guvencesizlik. Kayit disi insaat ve imalat sektorleri ayni zamanda pandemiden oldukca negatif etkilenen sektorlerden.
2) Hizlanan Ekonomik Yavaslama
2020’de maalesef gorduk ki dunyadaki hicbir ulke ve hicbir saglik sistemi boyle bir soka hazirlikli degil. Alinan karantina ve kapatma kararlari salginin hizini dusurmede etkili oldu ve binlerce risk grubundaki insanin hayatini kurtardi. Ayni zamanda da ulusal ve kuresel ekonomi uzerindeki etkisini ekonomik yavaslama olarak gorduk. Dunya Bankasi’nin Kuresel Ekonomi Izlenimleri Haziran raporunda COVID-19’un Ikinci Dunya Savasi’ndan sonra daha once gorulmemis bir krize sebebiyet verdigi yaziyor. Mart 2020’de baslayan karantinalar ile dunya ekonomisindeki buyume tahminleri sonn 30 yilin en hizli ve sert dususu yasadi.
3) Borc Yukunun Hafifletilmesi
Pandemiden once bile dunya uzerinde “dusuk gelirli” diye kategorize edilen ulkeler ciddi bir borc stresi yasiyordu. Pandemiyle gelen ekonomik yavaslama ise ulkeler uzerindeki bu stresi daha da arttirdi. Ulkelere kaynaklarini pandemi ile mucadele etmek icin olanak saglamak icin Dunya Bankasi ve IMF, “The Debt Service Suspension” ile dusuk gelirli ulkerin borc odemelerini askiya kaldirdi.
Center for Development’in Nisan 2020’de yayinladigi raporda odeme tarihi 2020-2022 olan borclarin ileri bir tarihe ertelenmesi totalde 32.7 Milyar dolar finansmanin ulkelerin kriz yonetiminde kullanabilecegini paylasmisti.
4) Gocmenler Evlerine Daha Az Para Gonderiyor
Yurtdisina goc eden insanlarin ana yurtlarina gonderdikleri paraya Ingilizce’de “remittance” deniyor. Turkce karsiliginin ‘gocmen dovizleri veya gocmen havaleleri’ oldugunu okudum. Gecen son onyillarda, gocmenlerin ana yurtlarina gonderdikleri paralar ulkerin kalkinmasina ve istikrarli buyume saglmasinda ciddi bir rol oynadi. Pandeminin bir sonucu olarak 2021’in sonuna kadar ‘remittance’larin %14 dusus gosterecegi bekleniyor. Bolgelere gore ise degisim asagidaki grafikteki gibi:
(Milyar USD)
Bu yavaslamanin kacinilmaz sonu olarak yeni gocmenlik azalirken “return migration” yani insanlarin ana yurduna donuslerinde de bir artis olacagi tahmin ediliyor. Bir diger sonucu ise dunyanin bircok bolgesindeki aileler “remittance”larin azalamasi sonucu, yoksulluk, gida guvensizligi ve saglik sigortasini karsilayamamak gibi tehditlerle karsi karsiya kalacak.
5) İş Dunyasi Adaptasyonu ve Issizlik
Dunya Bankasi’nin suradaki arastirmasina gore pandemi ve onunla beraber gelen kisitlamalardan KOBIler buyuk isletmelere nazaran daha derinden etkilendi. Ve yine nazarann kamu kaynaklarina erisimleri buyuk baliklara gore daha kisitli kaldi. Arastirmada yer alan sirketlerin %30’dan fazlasinin dijital teknoloji kullanimlarini arttirak krizle mucadele etmek icin adaptasyon gosterdigini yaziyor. Ve bir diger ilginc sonuc ise isletmeleri calisanlarini isten cikarmak yerine calisma saatlarini azaltarak hayatta kalma strajesi gelistirmis olmasi.
Lakin isletmelerin 40%’dan fazlasinin calisanlarini izne cikartmis olmasinin calisanlarin aylik gelirleri uzerindeki etkisi bir soru isareti. Her birinin ortak paydasi ise insanlarin aylik evlerine goturdukleri maasin ciddi bir oranda azalmis olmasi ve bunun sonucunda yapmak zorunda kaldiklari fedakarliklar.
6) Saglik Hizmetleri Cok Pahali
Pandemiyle birlikte ogrendigimiz en onemli seylerden biri saglik hizmetlerimizin gozden gecirilmesi ve daha erisilebilir yapilmasi gerektigi. Pandemiden once bile ‘gelismekte olan ulkelerde’ insanlar saglik hizmetleri icin yarim milyar dolardan fazla parayi kendi ceplerinden odemis. Saglik hizmetlerinin erisilebilir olmamasi 900 milyon kisiyi yoksulluga surukluyor. Ve her yil yaklasik 90 milyon insan evlerine gelen “hastane faturalari” odeyemedigi icin derin yoksullukla mucadele ediyor.
Asagidaki grafikte boglelere saglik odemeleri sebebiyle yoksullasan insan sayisindaki artisi gorebilirsiniz:
7) Okullarin Kapanmasi
Su an 160 ulke okullarin kapatilmasi ve/veya cevrimici egitime gecti. Dunyada toplamda 1,5 milyar cocuk ve genci etkileyen bir karar. Salginin en tepe noktasinda 1,5 milyar cocuk ve gencin okula gidemedigini biliyoruz. Okulu birakmak zorunda kalan ogrenci sayisinin ciddi bir sekilde arttigini 2020 yilinda, okulda olan veya olmasi gereken jenerasyonun totalde 10 milyar dolardan fazla geliri kaybettigini ongoruyor. Ve bu kuresel hasilanin yaklasik %10’una tekabul ediyor. Kayip cok buyuk ve ucurum beklenenden fazla acildigi icin devletlerin, ozel sektorun ve girisimcilerin egitim konusunda yapmasi gereken cok ama cok fazla is var.
8) Internet Esitsizligi
Pandeminin baslamasiyla hepimizin hayati bir anda dijital kutucuklara donustu ve internet baglantisi hayata baglanmanin ana noktasi haline geldi. Lakin, tahmin edebileceginiz uzere, internet erisiminde de bir esitsizlik soz konusu.
Globalde mobil internet penetrasyonu %20 artarken IDA, dunyanin en dusuk kaynakli/gelirli ulkelerinde, ise internet erisimin daha da zayifladigini goruyoruz.
9) Cinsiyet Esitsizligi
1970’de dunya uzerinde sadece 2 ulke ayni isi yapankadin ve erkegin esit miktarda maas almasini zorunlu tutuyordu. 2019’da bu sayi 85’i gecti. (Dunyadaki ulke sayisi: 206). Esit ucretlendirme cinsiyet esitliginin onlarda indikatorden sadece bir tanesi. Sasirmadigimiz ama uzuldugumuz bir bilgi: pandemi surecinde kadinlarin erkeklere oranla islerini cok daha hizli/erken kaybetmis olmalari. Bunun iki sebebi var. Birincisi gelismekte olan ulkelerde kadinlar agirlikli olarak turizm ve perakende sektorunde calisiyor ve bu sektorler salgindan en agir darbeyi alanlar. Ikincisi ise sayica daha fazla kadinlarin kayit disi ekonomide calisiyor olmalari ve buna bagli herhangi bir guvence/sigortadan mahrum kaliyor olmalari.
10) Gida Guvencesizligi
Gida guvencesizligi ulkelerin gelismisligini gosteren ve uzun zamandir takip edilen ve toplanan bir indikator. Dunya uzerinde kac kisinin gunluk almasi gereken besin/kaloriyi alamadigini takip ediyor. Gectigimiz birkac onyilda, bu sayi azilirken salgin ile birlikte gidaya erisemeyen insan sayisi maalesef artti. UN Food and Agriculture Organization (FAO)’nin arastirmasina gore 2020’de salgin yuzunden yeterli gidaya erisemeyen en az 83 milyon en fazla ise 132 milyon yeni insanin listeye eklendigini tahmin ediyor.
Salgindan once yapmamiz gereken cok is kafa yormamiz gereken bircok problem vardi. Esitsizlik, iklim degisikligi, sagliga erisim, zorunlu goc… Bunlarin hicbiri salginla baslamadi ama salginla birlikte daha da derin bosluklar olusturdu. 2021’de 2020’de ogrendigimiz aci dersleri birer firsata cevirip bireysel, toplumsal, ulusal ve uluslararasi seviyelerde direnc ve esneklik kazanmak icin dort bir koldan calismaya devam ediyoruz.
Bu yazidaki datalar ve bilgiler bir Dunya Bankasi yayini olan Year in Review 2020’den alinmistir.