İnsanlık, merkezinde teknolojinin yer aldığı büyük bir toplumsal alt üst oluşun içinden geçiyor. Heyecan verici, büyülü teknolojik ilerlemeler bilimsel gelişmelere eşlik ediyor. Peki, sunulan ürünler insanlığın karşılaştığı temel dertlere deva olabiliyor mu? İklim krizi ve küresel ısınmadan savaş ve çatışmalara, ekonomik durgunluktan yoksulluğa ve eşitsizliğe birçok temel evrensel sorun teknolojinin sunduğu büyü karşısında çözümleniyor mu?
Bunu iddia etmek için oldukça erken. Açıktır ki bilim ve teknolojideki gelişmeler bu sorunların çözümü için ciddi imkanlar sunan bir potansiyele sahip. Bu sebeple “sosyal fayda için”, “kalkınma için”, “barış için” teknoloji akımları açığa çıkıyor. Daha net şekilde görülüyor ki, demokrasiyi topluma yaymak, yoksulluğa son vermek için kullanılabileceğimiz teknolojiyle totaliter rejimler inşa edip insanları kölece şartlarda yaşamaya mecbur bırakmak da mümkün.
Bu konuda bir on yıl öncesine göre daha kaygılı, şüpheci bir yaklaşımın hakim olduğu görülüyor. 10-15 yıl öncesinde açık veri paylaşımı, sosyal medya gibi alanlarda geleceğe daha umutlu bir bakış varken bu süre zarfında yaşanan skandallar, siyasi manipülasyonlar ve deep fake gibi kriminal uygulamalardaki artış ile kaygılı bir yaklaşım hakim hale geldi. Bunları pekiştiren olgulardan biri otomasyon sonucu işsizlikte artışın beklendiğine dair raporlarken diğeri algoritmalara yön veren ana akım yaklaşımın sunduğumuz veriyi bize ürün satmak için değerlendirmesine her gün tanık olmamızdır. Dolayısıyla siyasi ve ticari çıkarlarla hareket edenlerin paylaştığımız veriyi aleyhimizde kullanmasına karşı duyulan tepki teknoloji ve bilim alanlarındaki gelişmelere olan ilgiyi ve coşkuyu da olumsuz yönde etkiliyor.
Bu alanda son dönemde öne çıkan bir başka tartışma ise dijital eşitsizlik. Dünya genelinde eşitsizliğin derinleşmesi bir sorun olarak karşımızda dururken bilim ve teknoloji alanındaki gelişmeler eşitsizliği gidermek yerine daha da katmerleştiren sonuçlara neden olabiliyor. Bu mesele bugüne kadar deneyimlenen eşitsizlikten niteliksel olarak da farklı bir içeriğe sahip. Yalnızca belirli teknolojik ürünlere ulaşma imkanından bahsetmesem de bu da ciddi bir sorun elbette; az sayıda insan yapay zekadan, sanal asistanlardan, blokzincirinden, 5G’den yararlanırken ve ekonomik-sosyal-kültürel perspektifini bu hizmetler üzerinden planlarken geniş bir kitle açısından internet Facebook sayfasından ibaret olabiliyor ve 2G veya 3G ile sınırlı bir iletişime mecbur kalabiliyor.
Birçok araştırma Facebook sayfası olan bir KOBİ’nin olmayan işletmelere göre ekonomik açıdan çok daha avantajlı olduğunu gösteriyor. Dolayısıyla son teknolojilere erişimin getirdiği eşitsizlik sadece bu ürünlere sahip olmanın ötesine geçiyor ve mevcut eşitsizlikleri daha katmerli hale getiriyor. Yapay zeka ve blokzincirinden yararlanma imkanı olan, dijital yaşama entegre olmuş, artık “cyborglaşma” yolunda ilerleyen bir insanın karşısına çıkan ekonomik, siyasi, sosyal ve kültürel fırsatlar kendisi açısından bu ürünlere sahip olmadan önceki döneme göre katlarken bu imkanlara sahip olmayanlarla arasındaki uçurumu da derinleştiriyor.
Dolayısıyla İngiltere gibi birçok ülkede dijital eşitsizliğin yarattığı sorunlara ciddi şekilde eğilinmeye başlanıyor. Kimsenin geride kalmaması ve herkesin bilim ve teknoloji alanındaki gelişmelerden yararlanabilmesi ve aynı fırsatlara sahip olabilmesi için hangi adımların atılması gerektiği tartışılıyor. Yeni teknolojilere erişememenin getirdiği yoksunluğun yanı sıra aynı teknolojik ürünün eski sürümüyle yeni sürümünü kullanmanın getirdiği farklar da değerlendiriliyor. Bu nedenle dijital okuryazarlığın geliştirilmesinin yanı sıra dijital eşitsizliği gidermenin ve teknolojinin mevcut eşitsizlikleri katmerleştirmek yerine bir bütün olarak eşitsizliği gidermek için kullanılması için harekete geçmek gerekiyor.