Günümüzde insanların teknolojiye, özellikle internete erişimi, bilgi paylaşımını arttıran ve hayatı kolaylaştıran bir etken haline gelmiştir. Internet ile gelen verimlilik, çeşitli hizmetlerin de elektronik ortama taşınabilmesine imkân yaratmıştır. Bu durumun Türkiye’de bir örneği vatandaşlar için e-devlet gibi platformların oluşturulmasıdır. Yargı bakımından ise avukatların kullandığı UYAP ve benzeri platformlar da yine bu duruma örnek olarak verilebilmektedir. Fakat bütün bu gelişmeler mahkemelerin iş yükünü azaltamamış, tam tersi UYAP gibi elektronik ortamlardan daha hızlı ve seri dava açılabilmesi sayesinde dava iş yükünü arttırmıştır. Bu makalede internet üzerinde çevrimiçi mahkeme sisteminin kurulmasının özellikle Türkiye üzerindeki etkisi incelenerek dava iş yükünün azaltılması, daha kolay veri depolaması yapılması ve daha verimli bir sisteme geçişin gerçekleşmesi gibi alanlara odaklanılacaktır.
Günümüzde insanlar araştırma dâhil olmak üzere çoğu ihtiyaçlarını internet üzerinden gidermektedirler. Susskind, günümüzde insanların internete erişiminin, adaletli bir yargılamaya erişimlerinden çok daha fazla ve çok daha kolay olduğunu belirtmiştir. Yüksek Mahkeme Kraliyet Dairesi Başkanı’nın (Lord Chief Justice of England) Bilgi Sistemleri Danışmanı olan Prof. Richard Susskind, on (10) yıl içinde internet üzerinde çevrimiçi mahkemelerin kurulacağını belirterek, bu sayede yargılama sisteminin çok daha verimli hale getirileceğini ifade etmiştir.
Problem: Susskind’in oluşturduğu çevrimiçi mahkemeler fikri dünyada detaylı bir şekilde tartışılmaktadır. Sistem hakkında yapılan olumsuz eleştiriler genel olarak üç (3) farklı başlık altında toplanabilmektedir: 1) Yargılamanın fiziki olarak yapılması gerektiği, 2) Internet kullanamayan kitlelerin yargılamaya erişiminin kısıtlanması problemi, 3) Mahkemelerin saygınlıklarını yitirmesi.
Çözüm: Susskind, birinci olumsuz eleştiri hakkında; yargılamanın fiziki olarak yapılması gerekliliği hakkında hiçbir hukuki felsefe temelinin olmadığını ve günümüzde internet kullanımının zaten yargılamaya etki etmeye başladığını belirtmiştir.[3] Susskind, ikinci olumsuz noktayı ise, internet kullanıcılarının sayısının toplumda internet kullanmayanlara göre çok daha fazla olması nedeniyle “ufak bir problem” olarak nitelendirmiştir. Kanaatimce, bu problemin çözülmesinde çevrimiçi yargılama erişimine sahip olacak olan avukatlar da çok önemli bir faktör olacaklardır. Kişiler, çevrimiçi mahkemelerde yapılan yargılamalara avukatlar aracılığıyla katılabilerek zaman ve masraf konusunda kazanç sağlayacaklardır. Üçüncü olumsuz nokta hakkında ise tahkim gibi alternatif yargı yollarının mahkemelerin saygınlığına zarar vermediği göz önünde bulundurularak çevrimiçi mahkeme kurumunun da bu kategoride mahkemelerin saygınlığına zarar vermeyeceği söylenebilecektir.[4]
Yukarıda belirtildiği gibi Türkiye’de dava sürelerinin çok uzun ve masraflı olması, internet üzerinde çevrimiçi mahkeme sisteminin kurulup etkili bir şekilde kullanılması için geçerli bir nedendir. OECD raporlarına göre Türkiye, dünya ülkeleri arasında dava masraflarının ekonomik olması bakımından sondan dördüncü, davalarda kesin karar elde edilmesi bakımından ise “yargılama süresi veri sağlayamayacak kadar uzun olan ülkeler” sınıfındadır. İnternet üzerinde çevrimiçi mahkemelerin kurulması ile Türkiye’de yargılama masrafları ve yargılama süresi düşürülebilecektir.
Çevrimiçi mahkemelerin kurulmasının bir başka faydası da elektronik ortamda verimli bir şekilde veri kaydedilmesi olanağıdır. Bu sayede ilk derece mahkemelerindeki verilerin anonimleştirilerek elektronik ortamda tutulması mümkün olacaktır. Bu durumla bağlantılı olarak ileride oluşabilecek “Büyük Veri Toplama” çalışmaları için büyük bir kolaylık sağlanmış olacaktır.
Bu makalede daha önce de belirtildiği gibi çevrimiçi mahkemelerin gelecekte yaygın hale geleceği tahmin edilmektedir. Susskind’in mevcut önerisi çevrimiçi mahkemelerin tamamen günümüzdeki mahkemelerin yerine geçmesi değil; getirilecek parasal bir sınırla (Susskind’in önerisi 25.000 GBP’nin fazla yüksek olabileceği yönündedir) mahkemelerin iş yükünü azaltıp yargılama sistemini daha iyi hale getirmesidir. Türkiye’de 6100 sayılı HMK ve ilgili mevzuatta yapılacak değişikliklerle çevrimiçi mahkemelerin parasal sınırı Susskind’in önerisinden daha düşük tutularak, mahkemelerin dava iş yükü azaltılabilir ve yargılama sistemi zaman-masraf bakımından çok daha verimli hale getirilebilir.
Sonuç: Bu makalede belirtildiği gibi internet, günümüzde büyük bir çoğunluk tarafından hayatımızın her alanına etki edecek şekilde kullanılmaktadır. Yargılama sistemi, geleceğin getireceği değişikliklere daha açık olmalı ve bu değişim sürecinde her zaman daha verimli olmayı hedeflemelidir. İnternet üzerinden yargılama yapabilecek olan çevrimiçi mahkemeler ile Türkiye’deki yargılama sistemi daha iyi bir hale getirilebilir ve yargı mekanizması iyileştirilebilir.