Konu: 360⁰kamera ve VR (Virtual Reality-Sanal Gerçeklik) gözlük deneyimiyle yeni bir görme biçimi ve içinde olma tecrübesi.
- Bölüm: 360⁰Dünya
360⁰ Kameranın Özgürleştirici Mottosu: Artık kameranın arkası da önü! 360⁰kamera teknolojisine kadar izleyici sadece kadrajdaki kısıtlı bir alanı izleyebiliyordu. Bu kısıtlı alansa yalnızca bir kişi tarafından belirleniyordu; yönetmen. Hala yaygın olan geleneksel izleme alışkanlığında izleyicinin herhangi bir söz sahibi olması elbette mümkün değil. Gelişen 360⁰ çekim teknolojisi iki temel alışkanlığın değişmesine sebep oluyor; çekim ve izleme tecrübesi.
360⁰ Videoların Kullanım Alanları: Son birkaç yılda 360⁰ videoların sayısında ve kullanım alanlarında büyük artışlar ve çeşitlenmeler var. Reklam-tanıtım videoları, roller coaster çekimleri gibi eğlence amaçlı videolar, her yanı saran ürkütücü karakterlerle dolu korku videoları, kısa filmler, belgeseller ve müzik klipleri bu kullanım alanlarından birkaçı. Biz de içinde olduğum yönetmen ekibiyle birlikte C Blok isimli müzik grubunun klip çekimini 360⁰ teknolojisiyle gerçekleştirdik. Bu sayede ben de bu yeni teknolojiyi tecrübe etme imkânını bizzat yakaladım. Ve ön hazırlık için dünyada ve Türkiye’de Björk, Avicii, İdo Tatlıses, Demir Demirkan, Erdem Yener-Ferman Akgül, İnsan, Rubato gibi isimlerin 360⁰ kameralarla çektikleri kliplerini inceledim. Kendi çalışmamız da dahil tüm müzisyenlerin kliplerine Youtube üzerinden ulaşabilirsiniz.
360⁰ Videolarda İzleyicinin Rolü: Çekim öncesi senaryo hazırlığında ekip olarak şunu gördük ki artık izleyiciyi daha fazla düşünmemiz gerekiyordu. Çünkü kameramız ön arka, sağ, sol, gökyüzü, zemin; her yeri ve alanı görüyordu. Bu da izleyicinin klipteki her yeri, her alanı görmesi demekti. Artık set ekibi olarak kameranın arkasına saklanıp yalnızca önündeki alanı çekmekle bu işi tamamlayamayacaktık. Bu yeni 360⁰ teknolojisiyle yapacağımız çekimde yönetmen ekibi olarak idrak ettiğimiz ilk şey izleyiciye karşı sorumluluğumuzun arttığıydı. Artık izleyicinin yönetmenin belirlediği tek bir bakışa mahkûm olmayışıyla bu, çok önemli ve ayırt edici bir durumdu. İzleyici adeta gerçek bir dünyanın içindeymiş gibi ekranı döndürerek istediği yeri izleyebilme yetisi kazanmıştı. Yönetmen ekibi olarak izleyicinin hareketlerini, izleme alışkanlıklarını daha fazla düşünmek zorundaydık. Biz başroldeki karakterin hareketini kurgularken belki de izleyici çoktan karakteri takip etmeyi bırakacak etraftaki diğer alanları izleyemeye başlayacaktı. Bunu bilemeyeceğimizden, çektiğimiz klibin her yerini, her anını daha özenli kurgulamamız gerekiyordu. İşte, 360⁰ çekim tekniğinin doğasında bulunan bu sebeple – geleneksel seyretmede izleyicinin tek bir bakışa hapsedilmesi yerine – yönetmen ve çekim ekibi dört bir tarafını düşündüğü yeni bir dünya yaratmaya mecbur kalıyor ve bu dünyanın içindeki seyirci kaçınılmaz olarak özgürleşiyor.
360⁰ Teknolojisindeki Tartışma Başlıkları: İlk tartışma başlığına ‘teknik’ diyelim ve internet hızı, altyapısı, 360⁰ teknolojisiyle artan veri büyüklükleri, görüntü kalitesi gibi zaman içinde çözülecek konuları bu başlığın altında konumlandıralım.
Bir diğer başlık olarak ‘yönetim ve izleme’ diyelim ve yukarıdaki çekim ekibinin ve izleyicinin bu yeni teknolojiyle yeniden konumlanışını bu başlığın altına koyalım. Özgürleşme kavramı üzerinden gittiğimizde yolumuza Umberto Eco’nun Açık Yapıt kitabı çıkıyor. Açık yapıtı eserin üreticisiyle tüketicisi arasında yüzyıllardır var olan hiyerarşinin git gide seyrelmesi ve aralarındaki ilişkinin demokratikleşmesi olarak anlayabiliriz. Buna edebiyattan Kafka’nın Dava’sı klasik bir örnek olarak verilebilir; kitap kahramanın neden dava edildiğini söylemeden biter. Bu da hem güncel hukuk sorunlarına işaret eder hem de okurun kitabın sonunu kendi yaşam tecrübeleriyle tamamlamasına ve çıkarım yapmasına olanak vererek bir nevi yazar okur arası hiyerarşiyi ortadan kaldırır. Böylece daha önce bahsettiğim 360⁰ kameranın özgürleştirici mottosu kendini hatırlatır.
Şimdi bir üçüncü tartışma başlığı olarak ‘sanat dilini’ düşünebiliriz. 360⁰ görüntüde izleme özgürlüğünün izleyicide olması mantığından dolayı kamerada zoom hareketi yok. Bu özelliğiyle anlatım dili tiyatroyla benzerlik kazanıyor. Tiyatro seyircisinin ilgisi sahnede vurgulanmak istenen alana çekilmek için ses, ışık, abartılı hareket gibi çeşitli metotlar uygulanır. 360⁰ videolarda da izleyiciye izlemesi istenen bir bölge vurgulanmak istendiğinde bu, tiyatro sanatının dili aracılığıyla mı olacak, sorusuyla karşılaşıyoruz. Yine zoom özelliğinin ya da sabit bir yakın plan çekim olmayışıyla yönetmenin göstermek ve vurgulamak istediği mesaj gözden kaçabilir. Bu anlamda 360⁰ çekimler yönetmenin yönlendirici rolünde bir gerilemeye sebep oluyor ve onu daha çok geniş alan kurgusu yapmaya itiyor. Aynı kamera kabiliyeti üzerinden konuya baktığımızda aslında bu durumun gerçek dünyayla bir benzerlik taşıdığı sonucuna da varabiliriz. Nasıl ki gerçek dünyada gözlerimiz zoom hareketi veya yakın plan görme yapamaz ve ancak bir noktaya dikkat kesilebilirse izleyici de 360⁰ videolarda aynı şeyi yapar. Tek bir farkla. Gerçek dünyada bir noktaya dikkat kesildiğimizde baktığımız yönde de olsa diğer olan biteni kaçırabiliriz, diğer yönlerdeyse zaten biz görmeden pek çok şey olup bitmiştir. 360⁰ videolarla gelen yeni gerçeklikteyse bir noktaya dikkat kesilip diğer olup bitenleri kaçırsak bile bu yeni dünya ileri-geri alınabilir ve hatta tekrarlanabilir bir dünyadır. Bu etki özellikle VR gözlük kullanımıyla daha da pekişecektir.
Dördüncü tartışma başlığı ‘VR Dünyası ve VR Gözlük Kullanımı’. Sanal gerçeklik (VR) yeni gerçeklik olacak mı? Sanal dünya geleceği ele geçirecek mi? Bir sonraki bölümde VR teknolojinin hayata olan muhtemel yansımalarıyla birlikte ortaya çıkan ve endişeyle sorulan bu spekülatif sorulara ve tartışma başlığına cevap arayacağız.